شروع تولید فرش سجاده ای ماشینی در کارخانجات با ورود الیاف خام و یا همان نخ به کارخانه آغاز میشود، پس از ورود نخ به کارخانه وارد سیستم رنگریزی کارخانجات میشود تا نخ در تنوع رنگی بالا تولید کند. نخ‌ها پس از رنگ گیری هیت ست میشوند. در ادامه نخ‌ها به واحد تولید سجاده فرش فرستاده میشود و بوسیله‌ی دستگاه قالی‌بافی، نقشه مدنظر شروع به بافت می‌کند و پس از بافت ابتدایی فرش، فرش بافته شده به واحد شیرینگ و آهار زنی ارسال میشود و پس از تکمیل، فرش وارد بازار میشود.
در این نوشته گروه فرش سجاده ثریا به توضیح تولید فرش سجاده ای می پردازد.
. مرحله ریسندگی:
سجاده فرش‌ها از سه دسته نخ به نام‌های نخ تار، نخ پود و نخ خاب تولید میشوند. نخ تار از جنس پنبه یا پلی‌استر است که حدود 6 درصد مواد اولیه سجاده فرش را به خود اختصاص می‌دهد. نخ پود از جنس جوت است که حدود 12 درصد الیاف سجاده فرش را به خود اختصاص می‌دهد و نخ خاب از جنس اکریلیک یا پلی‌استر است که حدود 82 درصد از حجم فرش مسجد را تشکیل می‌دهد. در واحد ریسندگی نخ لازم برای بافت فرش تهیه میشود. ابتدا نخ ها به شکل الیاف خام و یا دسته رشته های بلند به کارخانه آورده می شوند.الیاف خام که تقریباً ۱۸سانتی متر هستند معمولاً پیچیده نشده و رشته رشته هستند که باید تغییر داده شوند. این رشته‌ها درون یک ظرف قیف مانند ریخته میشوند. سپس روغن زده میشوند و ماشین حلاجی آن ها را به صورت طناب های بلند و سستی می‌ریسد که فیتیله نامیده میشوند. پس از آن فیتیله ها فشرده، کشیده و به نخ های واحدی تبدیل می شوند و به دور قرقره ها پیچیده میشوند. الیاف خام تک لایه‌ای و رشته های دسته‌ای بلند بعداً به یکدیگر پیچیده میشوند تا به صورت تارهای ضخیم مناسب برای بافت درآیند. نخ ها سپس به وسیله بخار حجیم می شوند و بعد، آن ها را تا ۱۴۰_۱۳۵ درجه سانتیگراد حرارت می‌دهند. این حرارت باعث میشود که نخ شکل پیچیده اش را حفظ کند. پس از سرد کردن، این نخ ها را به دور لوله هایی می‌پیچند و به دستگاه بافندگی انتقال می‌دهند.
. رنگ کردن نخ‌ها:
نخ ها به منظور بافت فرش ابتدا با روش‌های خاصی رنگ میشوند. در این روش‌ها ۲۲۷-۴۵۵ کیلوگرم الیاف را در خمره‌های تحت فشار هوا می‌گذارند که رنگ مورد نظر در آن ها پخش میشود. و یا در روش دیگری الیاف یا کلاف‌های نخ را پی‌درپی از حوضچه‌ها یا خمره‌های رنگ عبور می‌دهند تا کاملا به رنگ مورد نظر درآید. یک روش دیگر رنگ آمیزی نخ ها این است که نخ ها را شکل می‌دهند. و سپس رنگ داغ تحت فشار وارد اشکال نخ شود تا نخ ها رنگ آمیزی شوند. همچنین در روش دیگری، نخ را از طریق غلطک‌های چاپ رنگ پرس میکنند، در حالیکه روش دیگری نیز نخ ها را به شکلی می‌بافد و سپس قبل از بازشدن نخ ها با رنگ ها آمیخته میشوند. نخ ها با هر روشی که رنگرزی شوند در مرحله بعد تحت بخار قرار می‌گیرند و سپس شسته و خشک می شوند.
مرحله بافت:
الیاف مورد نیاز بافت که در مرحله قبل آماده شده و به واحد بافندگی تحویل داده شده اند اکنون در دستگاه ها و ماشین آلاتی که برای این منظور وجود دارند قرار گرفته و به صورت اتوماتیک طبق نقشه‌ای که روی این دستگاه‌ها تنظیم شده‌اند سجاده فرش بافته میشود. سجاده فرش‌ها توسط دستگاه‌های مختلفی نظیر TEXIMA ,VANDEVILL, CRX, ASR, VTR , HCP بافته می شوند. در تولید سجاده فرش از دو دهنه کار استفاده می شود که در اصطلاح به آن «فرش زیر و فرش رو» یا «فرش خاب زیر و خاب رو» گفته میشود. دو فرش دارای خاب مشترک هستند که توسط تیغه برش که همراه بافت در حال حرکت است برش داده شده و از هم تفکیک می گردند. در پشت ماشین بافندگی سجاده فرش ماشینی قرقره‌ای قرار دارد که نخ ها درون آن قرار میگیرد و توسط یک لوله نایلونی که به سوزن بافندگی وصل می شود تغذیه می شود. سوزن در داخل زمینه فرو می‌رود و به این ترتیب نخ را وارد یک حلقه می‌کند. عمق فرورفتن سوزن در داخل زمینه توسط حسگرهای نوری که توسط برق عمل میکنند کنترل میشود. و به همین صورت ارتفاع حلقه نیز می‌تواند کنترل شود. یک قلاب یا گیره، گره را متناوباً گرفته و رها می‌کند و سوزن به جهت مخالف حرکت می‌کند. زمینه پشتی به جلو می‌آید و سوزن دوباره آن را تکرار می‌کند. همچنین برای برش زدن نخ ها، یک گیره در طرف دیگر قرار دارد که به یک تیغه مجهز است و مانند یک قیچی عمل می‌کند و گره‌ها را می‌برد. این عملیات بافندگی توسط چندین هزار سوزن انجام میگیرد و در هر دقیقه چندین هزار ردیف بافته میشود. بنابراین یک ماشین بافندگی می‌تواند روزانه چندین صد متر مربع فرش ماشینی تولید کند.
طراحی سجاده فرش:
از جمله اقدامات اولیه و اساسی برای تولید سجاده فرش، مرحله طراحی نقشه سجاده فرش است. طراحی نقشه سجاده فرش نیازمند افراد متخصص در زمینه طراحی نقشه سجاده فرش است و حتی افرادی که در طراحی فرش های ماشینی مهارت دارند هم قادر به طراحی نقشه سجاده فرش ها نمی باشند. تنها طراحانی که به معماری اسلامی مساجد و طرح های اسلامی آشنا باشند قادر به طراحی نقشه سجاده فرش هستند.
طرح‌های فرش سجاده ای:
اشکال و نمادهایی که طرح‌های فرش سجاده‌ای را تشکیل می‌دهند، نشان دهنده‌ی باورها و گرایشات دینی ایرانیان است که به صورت نمادین این گرایشات و باورها را بازگو می‌کند. نقشه‌های محرابی فرشهای مسجدی یکی از انواع این طرح‌ها هستند که برای مکان‌های مذهبی طراحی شده‌اند. پژوهشگران در این زمینه معتقدند که با ظهور دین اسلام و گرایش ایرانیان به دین اسلام، طراحی این نوع نقشه‌ها افزایش یافت. اما گروه دیگری از پژوهشگران معتقدند که این طرح، برگرفته از گذشته‌های دور ایرانیان است.
استفاده از فرش سجاده‌ای به جای فرش، با بهره‌گیری از نقوش و طرح‌های اسلامی ایرانی و تلفیق با معماری سنتی مساجد به ایجاد فضایی آرامش بخش و معنوی برای برگزاری هرچه بهتر نماز کمک می‌کند. همانطور که میدانیم در تمامی ادیان ایجاد فضای آرامش بخش و پاکیزه، یکی از مشخصات عبادتگاه هاست و بسیار توصیه شده است. سجاده فرش یکی از انواع فرشهای یکپارچه و بدون دوخت است. (فرش یکپارچه: فرش هایی بدون دوخت است که تمامی محیط مورد نظر را به صورت یکدست و یکپارچه و با یک نقشه و طرح، فرش میکنند. اینگونه فرش‌ها به صورت سفارشی بافته میشوند). به همین علت گرایش به استفاده از سجاده فرش به دلیل یکپارچگی، نظم و آرایش خاصی که در طراحی و طرح محراب آن وجود دارد، زیاد است
انواع فرش سجاده ای:
فرش سجاده‌ای محرابی: در سجاده فرش‌هایی که در نقشه آن، دو لچک دربالا دارند اما در پایین بدون لچک هستند و در مرکز سجاده فرش فضایی طاقدار مانند محراب مساجد به تصویر کشیده شده است سجاده فرش محرابی می‌نامند. فرشهای مسجد در رول‌های طویل بافته میشوند که محراب‌ها به ترتیب در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و هر طرح محراب، سجاده یک نمازگزار محسوب میشود.
فرش سجاده‌ای تشریفاتی: در طراحی نقشه اینگونه از سجاده فرش‌ها، طرحی از گل و بوته و طرح اسلیمی نیست و به صورت محراب بافته نمی‌شود و یک طرف از طرح سجاده را به گونه‌ای طراحی میکنند که یک حاشیه کنار سجاده ایجاد میشود که به عنوان جای مهر استفاده میشود. از نظر مواد اولیه‌ای که در بافت فرشهای مسجدی استفاده میشود و تکنیک بافت، فرش مسجدی تفاوتی با انواع فرش ماشینی ندارند. این نوع فرش در کشورهای مسلمان نشین طرفدار زیادی دارد همانطور که مشاهده می‌کنیم بزرگترین بازار فروش فرشهای سجاده‌ای محرابی در ایران، بیروت، اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس و بعضی کشورهای اروپایی است. سجاده فرش‌ها در انواع طرح محرابی و طرح تشریفاتی (مخصوص سالن‌های کنفرانس، راهروها، راه پله‌ها و هتل‌ها) تولید میشوند.
