فرش سجاده ای

فرش سجاده ای ترکیبی بی نظیر از مذهب و هنر اسلامی می‌باشد که فضایی معنوی و روح بخش را برای مساجد و نمازخانه‌ها به ارمغان می‌آورد.

کاشان که در استان اصفهان و به فاصله‌ی حدود 260 کیلومتری از تهران واقع شده است به عنوان شروع کننده و همچنین پایتخت سجاده فرش در ایران شناخته می‌شود.

فرش سجاده ای کاشان همیشه مورد زبانزد عموم بوده است؛ در گذشته با فرش‌های محرابی دستباف که امروزه موجب شکوه و جلال موزه‌های اسلامی می‌باشد و همچنین امروزه که با صادرات انبوه فرش سجاده ماشینی به سایر کشورهای اسلامی، مایه‌ی افتخار ایران می‌باشد.

شروع بافت فرش سجاده ای در ایران

در گذشته بافت فرش سجاده ای در ایران به شکل دستباف و با الیاف کاملا طبیعی نظیر پشم و ابریشم صورت می‌گرفته است، اما با گسترش و توسعه‌ی ماشین آلات بافندگی و همچنین پیدایش الیاف مصنوعی نظیر پلی استر و اکریلیک، تولید سجاده فرش به صورت ماشینی آغاز گردید.

آغاز بافت فرش ماشینی در ایران به پیش از از انقلاب و به اوایل دهه‌ی پنجاه خورشیدی باز می‌گردد. اولین قالی ماشینی تولید داخل در کارخانه‌های مخمل و ابریشم کاشان توسط دستگاه‌های مخملبافی و با الیاف مصنوعی بافته شدند که این فرش‌ها دارای وزن سبکی بودند و همچنین نخ خاب کوتاهی داشتند.

با استقبال نسبتا خوبی که مردم ایران از فرش‌های ماشینی به عمل آوردند، صنایع نساجی و کارخانه‌های فرش روز به روز بیشتر شدند که به جرات می‌توان گفت امروزه بالای 90% درصد از قالی‌های مصرفی در ایران به صورت ماشینی و با الیاف مصنوعی هستند.

همچنین در حال حاضر بسیاری از مسجدها، مصلی‌ها، امامزاده‌ها، نمازخانه‌ها و حسینیه‌ها توسط تولیدات فرش سجاده ای ماشینی مفروش گردیده‌اند.

هم اکنون بیش از 1000 کارخانه‌ی فرش در شهرک‌های صنعتی کاشان نظیر راوند و آران و بیدگل وجود دارند که به بافت انواع فرش ماشینی، فرش سجاده، گلیم، گبه و ... مشغول می‌باشند.

رایج‌ترین نخ‌‌های مورد استفاده در فرش سجاده ای کاشان

الیاف (جمع واژه‌ی لیف) رشته‌های بلند و نازکی شبیه مو هستند که از استحکام و انعطاف پذیری کافی برای تهیه‌ی نخ قالی برخوردار هستند. الیاف، طی انجام عملیات ریسندگی در صنایع بزرگ نساجی تبدیل به نخ و آماده‌ی بافت سجاده فرش می‌شوند.

الیاف فرش سجاده ای کاشان را با توجه به جنسشان، می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:

الیاف طبیعی:

الیافی هستند که در طبیعت وجود دارند و بشر نقشی در تولید آن‌ها ندارد؛ الیاف طبیعی نیز به دو بخش گیاهی و حیوانی تقسیم می‌شوند؛ پرکاربردترین الیاف طبیعی در سجاده فرش شامل موارد زیر می‌باشند:

• جوت
• پنبه
• پشم
• ابریشم

الیاف مصنوعی:

الیاف مصنوعی الیافی هستند که در طبیعت وجود ندارند و توسط بشر تولید می‌شوند؛ پرمصرف‌ترین الیاف مصنوعی مورد استفاده در فرش سجاده ای موارد زیر می‌باشند:

• اکزیلیک
  
• پلی استر
• پلی پروپیلن
  
• نایلون

به لحاظ تاریخی، سجاده فرش‌ها تا قبل از زمان پیدایش الیاف ساختگی و مصنوعی، با استفاده از الیاف کاملا طبیعی تولید می‌شدند؛ الیاف ساخته شده توسط بشر تاثیر قابل توجهی در صنعت بافت فرش سجاده داشتند؛ لازم به ذکر است که الیاف نساجی را نیز با توجه به طولشان به دو دسته‌ی الیاف یکسره و الیاف منقطع تقسیم بندی می‌کنند.

فرش سجاده ای خوب چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟

نکات مهم هنگام خرید فرش سجاده

مهم‌ترین نکته‌ای که در خرید فرش سجاده ای کاشان باید توجه داشت، برچسب یا لیبلی است که باید پشت سجاده فرش الصاق شده باشد.

• جنس نخ خاب:

جنس نخ خاب یکی از فاکتورهای مهم در انتخاب یک فرش سجاده می‌باشد و با توجه به محل استفاده و مقدار هزینه‌ای که می‌خواهیم پرداخت کنیم مشخص می‌شود.

امروزه عموما فرش‌هایی با جنس اکریلیک، پلی پروپیلن، پلی استر و غیره تولید می‌شود. در جاهایی که با رطوبت زیاد سر و کار داریم از فرش‌هایی که پرز آن‌ها از پلی پروپیلن (با توجه به اینکه جذب آب ندارند) استفاده شود. از لحاظ قیمت معمولا فرش‌های پلی پروپیلن و پلی استر ارزان‌تر و فرش‌های اکریلیک گران‌تر می‌باشد.

• جنس نخ تار:

جنس نخ تاری که در انواع فرش سجاده ای استفاده می‌شود شامل نخ‌هایی با الیاف پنبه و پلی استر است. بهترین نوع نخ تار، نخ پنبه‌ای است.

• جنس نخ پود:

جنس نخ پودی که معمولا استفاده می‌شود جوت می‌باشد و ممکن است بسته به نوع فرش سجاده از انواع دیگر نخ‌ها مثل پنبه نیز استفاده شود.

• تراکم شانه در متر:

این ویژگی از فاکتورهای مهم یک سجاده فرش می‌باشد و آن تراکم نخ تار را نشان می‌دهد و هرچه مقدار آن بیشتر باشد نشان دهنده‌ی ظریف‌تر شدن فرش سجاده ای می‌باشد.

• تراکم پود در متر:

این ویژگی نیز از فاکتورهای مهم فرش سجاده به شمار می‌رود و معمولا تراکمی که در بازار فروش فرش ماشینی به کار می‌رود در واقع تراکم پود در متر می‌باشد.

• تراکم گره در متر مربع:

تراکم گره عبارت است از تعداد گره در یک متر مربع سجاده فرش که از فاکتورهای مهم کیفی قالی است و هرچه این مقدار در یک فرش سجاده ای بیشتر باشد، پرتر و متراکم‌تر خواهد شد.

• ارتفاع نخ خاب:

عبارت است از طول نخ پرز یا خاب که بعد از زمینه بافته شده و باید طبق آنچه که اظهار شده، باشد.

• ابعاد فرش:

ابعاد باید در برچسب فرش سجاده ای قید گردد.

• نام و کد طرح:

نام و کد طرحی که سجاده فرش بر اساس آن بافته شده باید مشخص گردد.

• شرایط نگهداری:

آگاهی‌های ضروری جهت نگهداری صحیح و مناسب شامل روش شستشو، روش خشک کردن و عبارت "از گذاشتن اجسام داغ بر روی فرش خودداری شود" می‌باشد.

• درجه فرش:

چنانچه در برچسب، فرش سجاده درجه یک اظهار گردد باید عاری از عیوب غیر مجاز باشد.

فرش سجاده ای درجه یک باید فاقد چه عیوبی باشد:

• رفوی قابل رویت
• تاب خوردگی کناره
• شکستگی نقشه
• پارگی نخ تار به صورت مشهود
• پارگی نخ پود به صورت مشهود
• پارگی نخ خاب به صورت مشهود
• نایکنواختی و سایه روشن موضعی رنگ
• سوختگی آهار در پشت فرش سجاده ای و تغییر رنگ آن
• پشت ریختگی نخ خاب به صورت مشهود
• سرکجی سجاده فرش بیش از یک درصد در طول، عرض و قطر
• سوزنی شدن نخ خاب به علت نفوذ آهار به روی فرش ماشینی
  
• ریزش آهار از پشت فرش سجاده
  
• اشتباه طراحی نخ خاب به صورت مشهود
• اشتباه طراحی چله
• ناصاف بودن کناره‌های فرش سجاده ای
  
• دورنگی به صورت مشهود
• روده شدن نخ پود
• نایکنواختی تراش و زبری سطح سجاده فرش به صورت مشهود

انتخاب رنگ مناسب برای سجاده فرش

در مورد انتخاب رنگ باید به نکات زیر توجه نمود:

• از رنگ‌های مورد علاقه‌ی خود استفاده کنید، چون احساسات شما مهم است و نشان دهنده‌ی شخصیت شماست.
• نور و ابعاد مسجد و رنگ وسایل به کار رفته در نمازخانه را در نظر بگیرید.
• برخی از بخش‌های مسجد و نمازخانه، چه از طریق هوا و چه در نتیجه‌ی رفت و آمدهای زیاد، در معرض گرد و غبار و آلودگی قرار می‌گیرد. باید سعی شود این گرد و خاک در روی کف پوش با توجه به رنگ آن، بدنما و زننده به چشم نیاید.
• بعضی از رنگ‌ها می‌توانند این عیب را در خود پنهان کنند تا لحظه به لحظه در معرض دید قرار نگیرند. بهتر است در این قبیل جاها، از طرح‌ها و یا ترکیب‌های لکه لکه یا خال خال استفاده گردد.
• در قسمت‌هایی که رفت و آمد کم است و مشکل گرد و خاک بسیار کم یا احیانا در حد صفر است، می‌توان از رنگ‌های روشن فرش سجاده ای کاشان استفاده نمود.
• کف پوش محل‌های پر رفت و آمد باید دارای رنگ‌های تیره‌تر با بافت‌های متنوع و طرح‌های گوناگون باشد.

روش‌های مراقبت و نگهداری از سجاده فرش

الیاف فرش ماشینی می‌تواند گرد و غبار و باکتری و آلودگی‌ها را مخفی کند که با گذشت زمان این عمل سبب فرسودگی فرش سجاده ای شما می‌گردد. نظافت مرتب یکی از امتیازاتی است که ما گاهی اوقات فراموش می‌کنیم و آن می‌تواند:

• باعث طولانی شدن عمر سجاده فرش شما شود.
• یک تازگی و منظر خوب به اتاق شما می‌دهد.
• باعث می‌شود که اتاق بوی بهتری بدهد.
• گرد و غبار را از افرادی که از آسم و آلرژی رنج می‌برند، دور کنند.

در زیر چند نکته‌ی مهم جهت مراقبت و نگهداری از فرش سجاده ای کاشان را برای شما لیست کرده‌ایم:

• روی فرش خود قبل از جارو کشیدن کمی نمک پاشیده و اجازه دهید برای یک ساعت نمک روی سجاده فرش بنشیند، نتیجه‌ی این عمل براق شدن فرش سجاده پس از جارو کشیدن می‌باشد.
• یک تکه یخ را در فرورفتگی به جا مانده از وسایل مسجد بگذارید سپس اجازه دهید که آب شود این عمل سبب می‌شود که الیاف فرش ماشینی پر شود و دوباره بایستد.
• از قرار دادن فرش سجاده ای در مکان مرطوب یا در معرض نور مستقیم خورشید خودداری نمایید.
• اندازه‌ی سجاده فرش را متناسب با مکان مورد استفاده انتخاب نمایید تا از تا خوردن آن جلوگیری گردد.
• از گذاشتن اجسام داغ و اتو کردن البسه بر روی فرش ماشینی خودداری نمایید.
• از قرار دادن وسایل گرمازا از جمله بخاری به طور مستقیم بر روی فرش سجاده خودداری نمایید که باعث زرد شدن رنگ آن می‌شود.
• به منظور جلوگیری از سایش موضعی و یکنواخت ماندن سجاده فرش، آن را هر چند وقت یک بار سر و ته نمایید.
• اسباب و اثاثیه‌ی سنگین نظیر میز را در دوره‌های زمانی متفاوت تغییر مکان دهید تا از ایجاد فشردگی موضعی در سطح فرش سجاده ای جلوگیری گردد.
• برای پیشگیری از سر خوردن آن روی سطح صاف و صیقلی از ترمز فرش استفاده نمایید.
• هنگام جا به جا کردن و حمل و نقل فرش سجاده، آن را رول نمایید. با توجه به اینکه تا کردن به قالی آسیب می‌رساند از تا کردن آن جدا خودداری نمایید.
• در فرش‌های اکریلیک جهت رفع پرز آزاد سطح قالی، در ابتدای استفاده چندین بار آن را با جاروی دستی خیس، جارو نمایید.
• از پهن کردن فرش ماشینی روی سطح ناهموار و برجسته که باعث سوراخ شدن و پارگی آن می‌شود اجتناب نمایید.
• هرگز سجاده فرش را مرطوب رها نکنید زیرا سبب شکسته شدن آن می‌شود و تکه تکه به نظر می‌رسد.
• قبل از اینکه روی فرش سجاده ای راه بروید اجازه دهید که قالی کاملا خشک شود، زمان دوازده ساعت توصیه می‌شود.

روش‌های از بین بردن لکه‌های فرش سجاده ای

به منظور از بین بردن لکه‌های روی فرش سجاده ای، هرکدام از لکه‌ها که قابل برداشتن باشند به محض ایجاد لکه، سریعا ماده‌ی لکه زا را با قاشق تمیز جمع کنید. بعد از هر عمل لکه زدایی با روش‌های زیر محل لکه را به وسیله‌ی پارچه‌ی سفید و تمیز خشک نمایید و در صورت پاک نشدن لکه، عمل لکه زدایی را تکرار نمایید.

• برای لکه‌های شیر و ماست، دارو (شربت)، شکلات، روغن خوراکی، تخم مرغ، ادرار، خون، استفراغ، رنگ پلاستیک و چسب چوب، شامپو فرش را در آب ولرم حل و کف حاصل را به وسیله‌ی پارچه‌ی سفید و تمیز روی محل لکه، مالش دهید.
• برای لکه‌های آب میوه، نوشابه، شربت، چای و قهوه، نسکافه، سس و بستنی، پارچه سفید و تمیز آغشته به مایع سرکه سفید را روی محل مالش داده و پس از تمیز شدن لکه محل را با آب و شامپو مالش دهید.
• برای لکه‌های شمع (پارافین) واکس و چسب مایع، پارچه‌ی سفید و آغشته به الکل سفید را روی محل لکه مالش دهید.
• برای لکه‌های لاک ناخن، رژ لب، دوات و ماژیک، پارچه‌ی تمیز آغشته به استون را روی لکه مالش دهید.
• برای لکه‌های رنگ روغنی، پارچه‌ی سفید آغشته به تینر فوری را روی محل لکه مالش دهید. با توجه به آتش زا بودن تینر در هنگام استفاده، دقت کافی به عمل آورید و اقدامات ایمنی را به کار گیرید.
• برای لکه‌های ایجاد شده با آدامس آن را با یک تکه یخ به حالت منجمد درآورده و با دقت از روی فرش سجاده جدا کنید.
• برای نواحی لکه‌های کم رنگ، همه‌ی محلول‌های تمیز کننده را امتحان کنید. لکه‌های چربی یا روغن را، بلغور (آرد ذرت) یا جوش شیرین می‌تواند جذب کند؛ طی یک شب بر روی لکه پخش و با جاروبرقی جارو کنید.

نکاتی جهت شستشوی سجاده فرش ماشینی

بهترین گزینه برای شستشوی فرش سجاده ای، استفاده از قالی شویی‌های کاملا معتبر است.

ولی اگر شخصا می‌خواهید اقدام نمایید قبل از شستشو باید گرد و غبار از سطح یا لابلای سجاده فرش زدوده و برای این کار بهتر است از جارو برقی با مکش بالا استفاده شود. بهتر است برای شستشو، فرش ماشینی را در محلی شیب دار پهن کرده و سطح آن را کاملا با آب ولرم (تا 40 درجه‌ی سانتی گراد) خیس نمایید، سپس محلولی از شامپوی فرش و آب ولرم تهیه کرده و به وسیله‌ی اسفنج کلیه‌ی نقاط فرش سجاده را بشویید. پس از اتمام، سطح آن را با آب طوری شستشو دهید که مواد شوینده به طور کامل از سجاده فرش خارج گردد. جهت شستشوی سطح فرش ماشینی از وسایلی مانند برس‌های سیمی و یا زبر استفاده نشود زیرا باعث آسیب دیدگی می‌شود. هرگز از مواد شوینده که دارای جوهر نمک، اسید و یا ترکیبات مشابه می‌باشند استفاده نکنید. همچنین در مورد فرش‌های پشمی از مواد قلیایی قوی و مواد سفید کننده استفاده نکنید. برای جلوگیری از چروک شدن فرش سجاده ای هنگام خشک کردن، آن را در محلی با شیب تند قرار دهید یا به صورت صاف آویزان نمایید و همچنین قالی را در محل‌هایی که هوا جریان دارد آویزان کنید.

نکته: در هنگام شستشوی سطوح زیر فرش سجاده (مثل سرامیک، سنگ و غیره) از موادی که خاصیت اسیدی و یا قلیایی قوی دارند استفاده نشود، چون احتمال باقی ماندن مواد مذکور در محل شستشو وجود دارد که باعث پارگی فرش ماشینی می‌شود.

Resource: https://farshvare.com/فرش-سجاده-ای-کاشان